در تركي، كلماتي داراي وندهاي ـ من ـ مان (مين ـ مون ـ مونگ؛ مينگ؛ با تغيير به ب: بين ـ بانگ) وجود دارد كه با معرفي و مثال از تعدادي از آنها مي توانيم مفهوم و ماهيت تركمن را نيز بدانيم.
اسامي ـ وندها در كلمات ذيل حالت پسوند دارند:
كوزمن Ko:Zmen : گوشت پخته شده دراخگر؛ ديلمن dilmen: خوش زبان، حرّاف و اسامي ـ وندها در كلمات ذيل حالت پيشوند دارند: مانگ َman مان man : برّه سه ساله (در زبان تركمني: گوسفند چهارساله). مان مانگ manman: بزرگ، درشت
اسامي مكان
مِن كِرمن menkermen: نام قديم شهر كيف (كرمن: قلعه، من: بزرگ). مينگي تائو minitau : نام تركي كوههاي البرز (مينگ، منگ: بزرگ، آسمان). كوگمِن kogmen : كوهي در آسيا. و …
اسامي اشخاص
گوكمن gokmen در آناطولي : كسي كه چشمهاي كاملاً آبي دارد. تومنtumen: كلمه اي در زبان ايغوري. و
صفات و افعال: ديكمِن dikmen: فوق العاده بلند، مرتفع. آغيرمان agyrman (آغرمان) كسي كه به زحمت زياد حركت مي كند، گولمِن gulmen: پرخنده، كسي كه زياد مي خندد. و يكي از اين قبيل اسامي نيز به نام ?تركمن? است. عنوان تركمن در اينجا، تنها در معاني خالص، اصيل، بزرگ، فوق العاده و پرقوت مي تواند بكاررود.
حال به اين سئوال مي پردازيم كه چرا تركمنها به اين اسم خوانده شده اند؟! براي روشن كردن اين نكته لازم مي آيد كه از مناسبت‌هاي تركمن اغوز حركت كنيم. براي اينكه اين امر در حل معماي منشاء و ماهيت نام تركمن كمك شاياني خواهد كرد. اينكه واژه هاي تركمن و اغوز دو نام براي يك قوم معين ترك است، در منابع تاريخي ترك بطوركلي امري پذيرفته شده به نظر مي رسد. در نيمه دوم قرن نوزدهم 1. قفس اوغلو به نقل از وامبري A.vambery اينطور مي‌گويد:
قبول اين ديدگاه كه اجتماعاتي كه اعراب به آنها نام غز را داده اند، تركمنهاي زمان ما هستند، كاملاً درست است. نِمت nemeth با استفاده به هوستما Houtsma مي نويسد كه تركمنها به جاي اسم قديمي خود يعني اغوز نام تركمن را گرفته اند. و. مينورسكي v.minorsky در يكي از آثارش مي نويسد: اغوزها بطوركلي با نام تركمن شناخته شده‌اند.
در تركيه ديدگاه ف..كوپرولو f.koprulu ارزش كلاسيكي يافته است. كوپرولو در زمان خود با استناد به ديوان لغت ترك، مي گويد كه نام تركمن به گروههايي از اغوزها كه مسلمان شده‌اند، اطلاق مي شود.
در حقيقت او اين ديدگاه را با استناد به اثرشرف الزمان مروزي يعني با سطرهاي كتاب طبيعه- الحيوان عيناً تأييد مي‌كند. قبل از مروزي، اولين مؤلف اسلامي كه از تركمنها بحث مي‌كند يعني المقدسي (قرن چهارم هـ.ق/ نيمه دوم قرن دهم ميلادي). تركمنها را گروههايي معرفي كرده بودكه اسلام را قبول كرده اند.
نام ((تركمن)) اولين بار در اواخر قرن دهم ميلادي/ چهارم هجري قمري ظاهر شد. بررسي اصل ومعني كلمه تركمن نشان مي‌دهد كه اغوزها، غيرمسلمان، اغوزهاي مسلمان را تركمن ناميدند. بعدها نام تركمن فقط بوسيلة اوغوزها بكار رفت هرچند كه نام اجدادي خود را فراموش نكردند
از طرف ديگر قفس اغلو اينكه اغوزها با قبول اسلام نام تركمن گرفته‌اندرا با وجود صراحت آن در بعضي از منابع چندان قانع كننده نمي‌داند. وي مي نويسد : چونكه تغيير دين تغيير همزمان اسم را ايجاب نمي‌كند. اگر چنين اصلي وجود داشته باشد، در اينصورت همانند تركان مسلمان قبل از تركمن ها اغوزهايي كه بعدها به اسلام گرويده‌اند نيز مي‌بايست نام جديدي بگيرند و يا همانند خويشاوندان مسلمان خود تركمن ناميده شوند.
در حقيقت براساس آخرين تحقيقات، قارلوق ها در دوران قدرت خود (نيمة اول قرن يازدهم ميلادي) يعني زماني كه بر مناطق چو، تالاس و يدي سو حاكم بودند، در عين حال نام تركمن را به عنوان يك اسم سياسي براي خود برگزيده بودند. منابع فارسي كه اولين بار از سلجوقيان بحث مي‌كنند، تماماً اينطور هستند. باسورث مي نويسد:
گرديزي مي گويد: القائم بامرالله در سال 423 خليفه شد. در زمان او تركمن ها ظاهر شدند. در ديوان ناصرخسرو، مصرع ((طغرل تركمن و چاغري)) وجود دارد. كاشغرلي نيز اصطلاحات ((تركمنهاي اغوز)) و ((اغوزهاي تركمن)) را به تكرار بكار برده است.
مقدسي از دو محل در ماوراءالنهر بعنوان موضوع دفاعي (تغران) در برابر (تركمانيون) سخن مي‌گويد. نظام الملك اتباع هم قبيلة سلجوقيان را به همين نام مي خواند.
منبع: پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ، طاهر سارلی
